Zakonopravilo ili Nomokanon ili Krmčija (gr. nomos – građanski zakon, kanon – crkveno pravilo) je zbornik građanskih i crkvenih propisa vizantijske države, koje je odabrao i preveo Sveti Sava početkom 13. veka.
Prvi je srpski pravni akt i pisan je na razumljivom narodnom jeziku. Pročitajte detalje u vezi ovog djela u nastavku.
Nastanak Zakonpravila
Prvi put se ovakav crkveni zbornik pominje 451. godine u vezi sa odlukama Halkidonskog sabora. U ovaj zbornik uključeni su skraćeni tekstovi svih pravila – sinopsis.
Jedan od najkompletnijih pravnih zbornika u Pravoslavnoj Crkvi je Zakonopravilo (Nomokanon) Svetoga Save, poznato i kao Krmčija. Zasluga Svetoga Save u izradi zakonopravila za Srbe sastoji se uglavnom u izboru tekstova iz vizantijskih pravnih zbornika i rasporedu građe. Ovaj zbornik je priređen pre nego što je Sveti Sava izdejstvovao samostalnost Srpskoj Crkvi 1219.
Kada je organizovao episkopije u Srpskoj Crkvi, svakom episkopu je dao po primjerak Zakonopravila. Sveti Sava je želio da Crkva bude slobodna, da vladar ima što manje upliva u njen rad – bez obzira na to što je njegov brat Stefan Prvovjenčani tada bio srpski kralj.
Prvi srpski ustav
Zakonopravilo je korišćeno i u Rusiji, Bugarskoj, kasnije u Rumuniji. Sačuvano je više prepisa i štampanih izdanja. Može se reći da je Krmčija početak srpskog zakonodavstva. Sveti Sava je 1219. godine sastavio nomokanon pod nazivom Zakonopravilo. To je bio prvi srpski ustav.
Uloga Zakonpravila u regulisanju društvenih odnosa
Zakonopravilo ili Krmčija je regulisalo veoma veliku oblast društvenih odnosa, kako crkvenih tako i građanskih. Dio Zakonopravila koji se odnosio na crkveno pravo sačinjavali su: Sinopsis Stefana Efeskog, Nomokanon Jovana Sholastika, Nomokanon u 14 naslova, Pravila svetih apostola, Pravila svetih otaca, Odluke Vaseljenskih i Pomesnih sabora i Mojsijevo zakonodavstvo (3. i 5. knjiga Mojsijeva).
Dio koji se odnosio na Građansko pravo sačinjavali su: Izvodi iz Novela Justinijanovih (oko 550), pravni zbornik koji je sastavio Jovan Sholastik, Collectio tripartita, zbirka zakona iz Justinijanovog zakonodavstva i Prohiron (Zakon gradski) iz 879. godine, zbornik vizantijskog građanskog, krivičnog i procesnog prava. Presađivanjem (recepcijom) rimsko-vizantijskog prava Srbija je postala sastavni deo evropske i hrišćanske civilizacije.
Teorija simfonije
Zakonopravilo je imalo 70 glava: 6 uvodnih, 44 crkvenog prava i 20 svjetovnog prava. Zakonopravilo nije samo puki prevod vizantijskih građanskih i crkvenih pravnih akata, nego sadrži i tumačenja koja je napisao sveti Sava.
Zbog toga Zakonopravilo ima svoju originalnost i vrijednost. Sava je u svoje Zakonopravilo unio brojne propise o zaštiti siromašnih, obespravljenih i ugroženih slojeva društva. Sava je u Zakonopravilu naglasio skladan odnos između duhovne i svetovne vlasti. Tako je, zahvaljujući Savi, u Srbiju presađena teorija simfonije.
Prepisi Zakonpravila
Sačuvano je više prepisa Savinog Zakonopravila.
Ilovački prepis iz 1262.g. koji se čuva u Zagrebu
Ilovički prepis je nastao 1262. godine u manastiru Svetog Arhanđela Mihaila na Ilovici, današnji manastir Svetih Arhanđela kod Tivta, gdje se nalazilo sjedište Zetske episkopije. Pisan je na pergamentu i ima 398 listova.
Tokom Drugog sjvetkog rata ustaše su ga ukrale i od tada se čuva u biblioteci Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu.
Raški prepis je nastao 1305. godine u Petrovoj crkvi u Rasu. Pisan je na pergamentu i ima 427 listova. Čuva se u Istorijskom muzeju u Moskvi.
pogled.me/hramsvetogsave.rs