Opšte je mjesto reći da dva velika datuma – okončanje Prvog svjetskog rata i Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori, održana na jučerašnji dan prije stopet godina u Podgorici, – upisana su zlatnim slovima u istoriji srpskog naroda, kazao je za „IN4S“, dr Budimir Aleksić.
„Na Podgoričkoj skupštini je ostvarena viševjekovna želja srpskog naroda Crne Gore i Srbije za ujedinjenjem i stvaranjem jedinstvene srpske države. Ostvaren je veliki istorijski san, san o srpskom jedinstvu. Naime, pet vjekova su se naši preci borili da bi dočekali dan da se ujedine sa svojim sunarodnicima iz drugih srpskih zemalja“, istakao je on i dodaje:
Ukazaćemo najprije na osnovne faktografske podatke o ovom događaju, a ukratko ćemo se osvrnuti i na neposrednu predistoriju ujedinjenja.
„Naime, pitanje ujedinjenja Crne Gore i Srbije postavljeno je na dnevni red još tokom trajanja Prvog svjetskog rata. Među Crnogorcima u emigraciji bio je izuzetno jak pokret za bezuslovno ujedinjenje Crne Gore i Srbije.
Veoma važnu ulogu u realizaciji ujedinjenja Crne Gore i Srbije imao je i komitski pokret u Crnoj Gori. Od samog svog formiranja, od sredine 1916. ovaj pokret se odlučno zalagao za ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom, pod dinastijom Karađorđevića. To se najbolje vidi iz rezolucije koju su komite usvojile na zboru u Dobrilovini 10. jula 1918. gdje se, između ostalog, kaže: „1) Da se produži borba protiv okupatora do konačnog istjerivanja iz zemlje i ujedinjenja Crne Gore i Srbije pod dinastijom Karađorđevića“.
Prema riječima, dr Aleksića, izbori za Veliku narodnu skupštinu održani su 13. novembra 1918. na teritoriji Crne Gore u granicama do početka Prvog svjetskog rata. Na izborima su učestvovale dvije liste – „bjelaši“ i „zelenaši“. Učešće na izborima uzeli su i Albanci i muslimani koji su birali svoje poslanike.
Na izbore, kako je naveo, su izašli svi oni koji su imali pravo glasa. Na izborima je izabrano 169 poslanika. Kasnije, četvorici od njih nijesu verifikovani mandati, tako da ih je ostalo 165. Prema raspoloživim podacima i zapisima savremenika izbori su održani „bez ikakvog terora, u najboljem redu, bez ikakvog ozbiljnog incidenta“.
U Podgorici, u zgradi Monopola duvana, 26. novembra 1918. godine 160 narodnih poslanika iz 9 okruga glasalo je, u načelu i pojedinačno, za odluke o ujedinjenju Crne Gore i Srbije i o zbacivanju kralja Nikole i njegove dinastije s crnogorskog prestola. Dakle, za navedene odluke su glasali i zelenaši.
„U ozbiljnoj istoriografiji nema sporenja o Podgoričkoj skupštini, njenom značaju i posledicama. Sporove o ovom događaju pokretali su i pokreću pseudoistoričari, politički ostrašćeni publicisti i novinari, kao i političari – iz reda crnogorskog separatističkog pokreta“, naglašava dr Aleksić i dodaje:
Njihova je teza da je Podgorička skupština bila nelegalna i nelegitimna. Ovdje nemamo prostora da se podrobno osvrćemo na sve njihove prigovore koji se odnose na rad Podgoričke skupštine, tako da ćemo ukazati samo na jednu činjenicu koju smatramo veoma bitnom kada govorimo o legitimnosti ovog velikog istorijskog događaja. Naime, sama činjenica da su zelenaši prihvatili da uzmu učešća u izborima za tu Skupštinu govori o tome da su oni ujedinjenje a priori prihvatili. Oni su, dakle, ovu Skupštinu smatrali kvalifikovanom da rešava o sudbini Crne Gore. To potvrđuje ne samo njihovo učešće na izborima nego i njihova žalba ovoj istoj Skupštini u vezi sa izborima na Cetinju. Uostalom, da ujedinjenje prihvataju oni su i sami izjavljivali.
„Crnogorski separatisti ignorišu činjenicu da je saziv crnogorske Skupštine iz 1914. reprezentovao samo polovinu stanovništva i teritorije ondašnje Crne Gore; oblasti koje su ušle u sastav Crne Gore nakon Balkanskih ratova nijesu imale svoje predstavnike u crnogorskoj Skupštini. Osim toga, kapitulacijom Crne Gore 1916. prestala je da postoji njena državna organizacija i suverena vlast (uspostavljena je okupaciona vlast), pa dakle i zakonodavna vlast. Prema tome, i de iure i de facto Skupština Kraljevine Crne Gore od tog trenutka više nije postojala“, ističe Aleksić.
Ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom bilo je istorijska nužnost. To se može lako dokazati i analizom ekonomskih i društveno-političkih činilaca.
Aleksić nas je podsjetio i prvog čovjeka ujediniteljskog pokreta, a to je bio Marko Daković.
„Prvi čovjek i duša ujediniteljskog pokreta bio je Marko Daković, osnivač i prvi predsjednik Kluba crnogorske univerzitetske omladine u Beogradu, protivnik autokratskog režima knjaza Nikole koji je u Bombaškoj aferi bio osuđen na smrt. Iako nije učestvovao u radu Podgoričke skupštine, jer se nije bio vratio iz internacije, njegov prethodni rad kao prvog čovjeka ujediniteljskog pokreta u Crnoj Gori, i rad u zarobljeničkim logorima među interniranim Crnogorcima, bio je od izuzetnog značaja za rad Podgoričke skupštine.
Ovaj crnogorski gorostas u potpunosti je bio posvećen ideji srpskog ujedinjenja; nije se grabio za ministarske položaje niti je podilazio bilo kojoj dinastiji, već se isključivo rukovodio interesima srpskog naroda, i njemu je sve podredio. I život je (1941) izgubio zastupajući svoje ciljeve, da bi neki zlonamjerni ljudi nevješto pokušavali da ga proglase za srebroljubca. Njegovo veliko djelo jeste putokaz i nama danas, i budućim srpskim pokoljenjima u Crnoj Gori, i zato ne smijemo nikada da ga zaboravimo“.
Ono što je danas, kako navodi Aleksić, paradoksalno jeste činjenica da demokratski karakter izbora za Podgoričku skupštinu i legitimitet njenih odluka osporavaju publicisti i političari koji glorifikuju odluke drugog zasijedanja AVNOJ-a održanog u Jajcu 29-30. novembra 1943. iako se najjednostavnijom analizom može pokazati da su odluke Podgoričke skupštine neuporedivo legitimnije od onih iz Jajca. Ti publicisti i ideolozi naglašavaju da su odluke Podgoričke skupštine bile u suprotnosti sa crnogorskim ustavom iz 1905. ali ignorišu činjenicu da su odluke AVNOJ-a bile u suprotnosti sa ustavom Kraljevine Jugoslavije.
Paradoksalno je takođe da pripadnici crnogorskog separatističkog pokreta i bivšeg režima stoje na pozicijama austrougarskog okupatora iz 1916, a ne na pozicijama svojih predaka iz tog perioda.
„Tokom protekle dvije i po decenije bivša vlast crnogorskih separatista je preduzimala mnoge poteze u pravcu promjene identiteta ovog naroda, koji su istovjetni sa onim što su radili austrougarski okupatori: austrougarska vlast je zabranila upotrebu ćiriličnog pisma – i bivši režim Mila Đukanovića je eliminisao ćirilicu iz državnih institucija i javne svijesti; Austrijanci su 1916. preimenovali srpski jezik u hrvatski, a ovdašnji Montenegrini u tzv. crnogorski; zastavu koju su austrougarski okupatori 1916. nametnuli za zvaničnu crnogorsku zastavu – bivši režim je 12. jula 2004. (donoseći zakon o državnim simbolima) proglasio za državnu zastavu Crne Gore. Austrijanci su srušili Njegoševu kapelu 1916, a isto su uradili i ideološki preci bivšeg crnogorskog režima 1972. što crnogorski separatisti slave kao par ekselans patriotski čin. Austrougarska je demonizovala Srbiju i srpski narod, i optuživala ih za sve i svašta, a to isto je radio i bivši marionetski režim u Crnoj Gori“, podsjeća Aleksić i poručuje:
Elem, srpska integralistička ideja u Crnoj Gori je konstantna; to je osnovna ideja istorijske Crne Gore, i nju su – kao što je poznato – najeksplicitnije formulisali mitropoliti i vladari Petrovići-Njegoši. Najbitnija Njegoševa politička ideja – ideja o „osveti Kosova“ i obnovi Dušanovog carstva, tj. ideja o srpskom nacionalnom oslobođenju i ujedinjenju u jedinstvenu srpsku državu, postojala je davno prije Njegoša, i bila je oblikovana u svijesti srpskog naroda iz Stare Crne Gore. Odluke Podgoričke skupštine predstavljale su realizaciju te ideje. Vijek koji je minuo, potvrdio je ispravnost tih odluka.
pogled.me